Gwiazdozbiory to nic innego jak zbiory gwiazd, które połączono w charakterystyczne, niekiedy symboliczne kształty, a następnie nadano im nazwy. Większość z nich pochodzi z mitologii greckiej. Konstelacje mają niezwykłą historię. Do tego wiąże się z nimi wiele ciekawostek. Nic więc dziwnego, że od wieków interesują tyle osób zajmujących się różnymi dziedzinami nauki i nie tylko. Oto wszystko, co warto wiedzieć o niebie północnym oraz jego gwiazdozbiorach.
Gdzie jest niebo północne?
Niebo północne, jak nazwa wskazuje, umiejscowione jest po północnej stronie równika niebieskiego, który to rozdziela całą sferę niebieską na niebo północne oraz niebo południowe. To pierwsze stanowi naturalne sklepienie dla osób, które zamieszkują półkulę północną, natomiast widoczne jest również z niektórych obszarów półkuli południowej. Im dalej na północ znajduje się obserwator, tym mniej nieba południowego jest w stanie zobaczyć, a znajdując się na biegunie, widzi on wyłącznie niebo północne.
Jakie są gwiazdozbiory nieba północnego?
Najpopularniejsze gwiazdozbiory na niebie północnym to Cefeusz, Kasjopeja, Mała Niedźwiedzica oraz Wielka Niedźwiedzica. Pozostałe konstelacje nieba północnego to:
- Gwiazdozbiór Andromedy
- Gwiazdozbiór Byka
- Gwiazdozbiór Herkulesa
- Gwiazdozbiór Jaszczurki
- Gwiazdozbiór Korony Północnej
- Gwiazdozbiór Liska
- Gwiazdozbiór Lutni
- Gwiazdozbiór Łabędzia
- Gwiazdozbiór Małego Lwa
- Gwiazdozbiór Pegaza
- Gwiazdozbiór Perseusza
- Gwiazdozbiór Psów Gończych
- Gwiazdozbiór Rysia
- Gwiazdozbiór Smoka
- Gwiazdozbiór Strzały
- Gwiazdozbiór Trójkąta
- Gwiazdozbiór Warkocza Bereniki
- Gwiazdozbiór Wolarza
- Gwiazdozbiór Woźnicy
- Gwiazdozbiór Źrebięcia
- Gwiazdozbiór Żyrafy
Wielka Niedźwiedzica (łac. Ursa Maior)
Wielka Niedźwiedzica to konstelacja ciągnąca się wokół bieguna. Jej nazwa pochodzi z mitologii greckiej i jest owocem jednej z wielu sekretnych relacji Zeusa – tym razem ze śmiertelną nimfą Kallisto. Gdy żona Zeusa, Hera, dowiedziała się o kolejnej kochance męża, postanowiła ukarać nimfę i zamieniła ją w niedźwiedzicę. Arkas, syn nieszczęsnej nimfy, był fanem myślistwa. Podstępna Hera w akcie zemsty zaprowadziła go na tereny zamieszkiwane przez jego matkę i namówiła na polowanie. Nieświadomy niczego Arkas uniósł oszczep, jednak dzięki interwencji Zeusa nie zabił swojej matki uwięzionej w ciele niedźwiedzicy. Najwyższy z bogów umieścił na niebie zarówno matkę, jak i syna jako Wielką Niedźwiedzicę i Małą Niedźwiedzicę. Hera jednak nie chciała dopuścić do tego, aby niedźwiedzie zaznały odpoczynku w morzu, tak jak ma to miejsce w przypadku innych konstelacji – dlatego właśnie gwiazdozbiory te krążą wokół bieguna.
Ursa Maior to duży i wyrazisty gwiazdozbiór nieba północnego, będący trzecią co do wielkości konstelacją sfery niebieskiej. Z szerokości geograficznej Polski widoczny jest przez cały rok, przy czym nieuzbrojonym okiem, czyli pozbawionym wszelkich narzędzi optycznych, jesteśmy w stanie dostrzec około 125 gwiazd z tej konstelacji. Jak ją odnaleźć? Spróbuj dostrzec siedem najjaśniejszych gwiazd, które współtworzą Wielki Wóz – jego dyszel jest jednocześnie ogonem Wielkiej Niedźwiedzicy.
Wielka Niedźwiedzica to gwiazdozbiór między innymi takich gwiazd jak: Dubhe, Merak, Phecda, Megrez, Alkaid, Ksi Ursae Majoris czy SU UMa. Najjaśniejszą gwiazdą w tej konstelacji jest jednak ε UMa (Alioth), znajdująca się w odległości 83 lat świetlnych od Słońca. Chcąc przeliczyć ten dystans na dobrze nam znane kilometry, osiągnęlibyśmy długość 785767457400000 km! Nazwa pochodzi z języka arabskiego i oznacza „czarnego konia” lub „byka”. Co prawda w przeszłości różne nacje próbowały nadać gwieździe zróżnicowane nazwy – na przykład Chińczycy określali ją jako Yùhéng, czyli „jadeitową tubę do patrzenia”, a Hindusi jako Angiras, stanowiącego imię jednego z siedmiu wedyjskich wieszczów. Ostatecznie jednak w 2016 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna ustanowiła nazwę Alioth.
Mała Niedźwiedzica (łac. Ursa Minor)
Mała Niedźwiedzica to słabo widoczna konstelacja nieba północnego, którą z Polski można dostrzec przez cały rok. Gołym okiem jesteśmy w stanie zobaczyć około 20 gwiazd z tego gwiazdozbioru, a najpopularniejszą i zarazem najjaśniejszą z nich stanowi Polaris, czyli północna Gwiazda Polarna Ziemi. Jej odległość od Słońca to 430 lat świetlnych. Ciekawostką jest, że w przeciwieństwie do innych gwiazd nieba północnego, które wschodzą i zachodzą, Polaris niemal nie zmienia swojego położenia. Dzięki temu można ją wykorzystywać do trafnego określania kierunków świata, gdyż jest ona widoczna zawsze na północy. Jak ją odnaleźć? Wystarczy zlokalizować tylne koła Wielkiego Wozu, a następnie przedłużyć pięciokrotnie odcinek dzielący Betę i Alfę Wielkiej Niedźwiedzicy.
Zobacz także:
Nazwa tego gwiazdozbioru także wywodzi się z mitologii greckiej. Utożsamia się ją z synem kochanki Zeusa, Arkasa. Inne podania mitologiczne prawią jednak o tym, że Zeus zaraz po swoich narodzinach został ukryty przed swoim ojcem na jednej z greckich wysp, gdzie otoczyły go opieką dwie nimfy – Ida oraz Adrastea. Najwyższy z bogów w ramach wdzięczności umieścił je na nieboskłonie jako Wielką i Małą Niedźwiedzicę.
fot. Adobe Stock
Kasjopeja (łac. Cassiopeia)
Kasjopeja jest gwiazdozbiorem znanym już w czasach starożytnych. Jej nazwa pochodzi z przekazów mitologicznych, zgodnie z którymi Kasjopeja była królową Etiopii. Jej cecha rozpoznawalna to zarozumiałość – królowa uważała się bowiem za bardziej urodziwą niż powszechnie znane z niezwykłej urody nimfy Nereidy. W ramach kary za zarozumiałe i samolubne postępowanie królowej, Nereidy oraz żona króla morskiego, Amfitryta, postanowiły wzburzyć wody i zesłać powodzie na królestwo Etiopii. Posejdon natomiast wysłał tam potwora, by ten pustoszył kraj. Aby temu zapobiec, Kasjopeja i jej mąż, Cefeusz, złożyli ofiarę z córki – Andromedy. Ta jednak została uratowana przez swojego przyszłego męża, Perseusza. Królowa Etiopii po dokonaniu żywota dostała się do nieboskłonu, jednak mściwe nimfy zadbały o to, aby została ona umieszczona z dala od wód, w pobliżu bieguna, często zwisając tam głową do dołu.
Gwiazdozbiór ten widoczny jest z Polski przez cały rok, jednak nieuzbrojonym okiem możemy zobaczyć zaledwie około 90 gwiazd. Najjaśniejszą z nich jest Gamma Cassiopeiae, oddalona od Słońca o 549 lat świetlnych. Żeby pokonać taką odległość, musielibyśmy okrążyć Ziemię aż 129 miliardów razy!
Cefeusz (łac. Cepheus)
Cefeusz jest 27. co do wielkości konstelacją nieba północnego. Podobnie jak wszystkie opisane wcześniej gwiazdozbiory, z terytorium Polski jesteśmy w stanie go dostrzec przez cały rok, a bez użycia specjalistycznych narzędzi optycznych możemy zobaczyć 60 gwiazd.
Nazwa tego gwiazdozbioru również pochodzi z greckiego mitu, opowiadającego o karach zesłanych na królestwo Etiopii. Cefeusz jako mąż zarozumiałej królowej Kasjopei został ukarany przez Zeusa w taki sposób, że jego konstelacja składa się z gwiazd o średniej jasności. Najjaśniejszą z nich jest Alderamin, odległa od Słońca o około 49 lat świetlnych.
fot. Getty Images
