Psychologia: co to są emocje?
Według definicji z Encyklopedii PWN, emocja [łac. emovere, czyli poruszać] to we współczesnej psychologii system obejmujący uczucia, uznawane za składnik subiektywny, pobudzenie fizjologiczne wraz ze specyficzną ekspresją oraz zmiany zachowania. Niewiele wam to mówi? Nie martwcie się, emocje to temat złożony i trudno w jednym zdaniu zawrzeć kompleksowość tematu.
Mówiąc najprościej, jak to możliwe, emocje to nasze wewnętrzne stany, świadome lub nie, zazwyczaj gwałtowne i przejściowe, o silnym zabarwieniu (wartościowane jako pozytywne lub negatywne). Jako stany subiektywne powstają pod wpływem jakiegoś wydarzenia i są ukierunkowane. Obejmują zarówno sferę psychiczną, jak i wpływają na somatykę (mogą powodować szybsze bicie serca czy drętwienie kończyn).
Emocje towarzyszą nam od początku i są niezbędne do codziennego funkcjonowania. Nie tylko dlatego, że informują nas na temat naszych potrzeb, ale również motywują do działania lub jego unikania, pomagają w podejmowaniu decyzji oraz warunkują komunikację i budowanie relacji z innymi. Zrozumienie emocji nie zawsze jest łatwe, dlatego psychologia opracowała różne systematyki, które pomagają nawigację po tym temacie.
Czym są emocje podstawowe według Paula Ekmana?
Emocje podstawowe człowieka, zwane również emocjami wrodzonymi lub pierwotnymi, to typologia powstała na podstawie 30-letnich badań wśród mieszkańców różnych części świata, takich jak Europa, Japonia, Ameryka Południowa, Nowa Gwinea, Związek Radziecki, Izrael oraz Stany Zjednoczone.
Paul Ekman poddał analizie ich zachowania pozawerbalne. Na podstawie uzyskanych wyników badań wyodrębnił 6 podstawowych emocji, które są uniwersalne dla ludzi bez względu na rasę, wiek, płeć czy kulturę. Psycholog ten dowiódł, że w identyczny sposób reagujemy na określone bodźce. Do podstawowych emocji zaliczają się w tej klasyfikacji:
- strach,
- smutek,
- radość/szczęście,
- zaskoczenie,
- gniew/złość,
- obrzydzenie/poczucie wstrętu.
Emocje podstawowe i złożone (wtórne bądź pochodne)
Psychologowie wymieniają również emocje pochodne (emocje złożone, emocje wtórne), powstałe poprzez połączenie podstawowych emocji człowieka:
- miłość lub przyjaźń – emocja będąca połączeniem radości i akceptacji,
- groza lub trwoga – powstaje jako skutek jednoczesnego odczuwania strachu i zaskoczenia,
- ostrożność lub niepokój – połączenie strachu i wstrętu,
- duma – efekt współwystępowania radości i złości,
- wrogość – złość + wstręt,
- poczucie winy – radość w połączeniu ze strachem.
Jakie są emocje podstawowe? Lista
6 emocji podstawowych można zdaniem Paula Ekmana rozpoznać na podstawie określonych sygnałów niewerbalnych – zwłaszcza mimiki twarzy. Każdej pierwotnej emocji można również przypisać pewne istotne funkcje.
Zobacz także:
Wśród emocji podstawowych możemy wyróżnić następujące rodzaje odczuć oraz funkcje, które pełnią:
- strach – jest emocją, którą można odczytać na podstawie delikatnie rozciągniętych ust, podniesionych górnych, a napiętych dolnych powiek, a także uniesionych i ściągniętych brwi. Strach pozwala nam odpowiednio zareagować w sytuacji zagrożenia – np. zacząć uciekać, bronić się czy krzyczeć w celu wezwania pomocy,
- gniew/złość – rozpoznamy te emocje obserwując zaciśnięte usta, złowrogie spojrzenie, a także opuszczone w dół i złączone brwi. Główną funkcją złości jest ochrona własnych granic, kiedy ktoś próbuje je przekroczyć. Jest także reakcją na frustrację, krzywdę i niesprawiedliwe potraktowanie,
- zaskoczenie – na odczuwanie tej podstawowej emocji wskazują otwarte usta, szeroko rozszerzone źrenice oczu oraz wysoko uniesione brwi. Zaskoczenie pozwala nam w przypadku niespodziewanej sytuacji dostrzec więcej informacji i szybko zaplanować odpowiednie działanie,
- obrzydzenie/poczucie wstrętu – przejawia się w postaci uniesionej górnej wargi i zmarszczonego nosa. Jest to pierwotny instynkt, który chroni nas przed szkodliwym, wywołującym choroby pokarmem lub zapachem. Obrzydzenie może mieć również charakter moralny, kiedy czujemy wstręt do człowieka dopuszczającego się zdrady, kradzieży czy morderstwa. Dzięki odczuciu tej emocji, możemy unikać takich osób, dzięki czemu chronimy się przed niebezpieczeństwem,
- smutek – kiedy odczuwamy tę emocję, nasze kąciki ust oraz górne powieki lekko opadają, a także zatracamy wizualną ostrość w oczach. Smutek pomaga pogodzić się z trudnym lub traumatycznym wydarzeniem, takim jak np. porażka, śmierć bliskiej osoby, utrata pracy czy rozstanie. Pozwala również zakomunikować innym osobom, że czujemy się z ich powodu zranieni, rozczarowani czy niesprawiedliwie potraktowani,
- radość – emocja ta objawia się w postaci podniesionych policzków, zaznaczających się zmarszczek blisko oczu (tzw. „kurzych łapek”) oraz widocznych ruchów mięśni wokół oczu. Funkcją radości jest podnoszenie optymizmu, spontaniczności i wiary w siebie osoby odczuwającej tę emocję. Radość wywołuje również odprężenie, a także poprawia nastrój osobom, które mają z nami bezpośredni kontakt.
Jak sobie radzić z emocjami i dlaczego warto akceptować emocje?
Inteligencja emocjonalna oznacza zdolność do rozpoznawania w sobie oraz w innych ludziach określonych emocji, a także umiejętność ich zdrowego wyrażania. Emocji nie należy wartościować jako dobrych lub złych – każda z nich jest potrzebna i pełni określoną funkcję w życiu człowieka. Podstawowe emocje oraz ich pochodne można natomiast podzielić na przyjemne (np. radość czy duma) oraz nieprzyjemne (np. strach, złość, wstręt czy poczucie winy).
Jeżeli akceptujemy swoje emocje i jesteśmy ich świadomi, wtedy możemy w odpowiedni sposób reagować na sytuacje, które nas spotykają. Dzięki odczuwaniu emocji, potrafimy stawiać innym ludziom granice i bronić ich, kiedy są naruszane. Świadomość swoich stanów emocjonalnych sprzyja również temu, że postępujemy w zgodzie ze sobą i swoimi potrzebami. Nie ulegamy wtedy łatwo wpływom innych ludzi. Nie godzimy się na spędzanie czasu z osobami, których nie lubimy lub które mogłyby stanowić dla nas zagrożenie.
Inteligencja emocjonalna pomaga również w nawiązywaniu bliskich, głębokich relacji – takich jak miłość i przyjaźń. Znając swoje emocje i odpowiednio je komunikując drugiej osobie w związku, jesteśmy w stanie uniknąć lub szybko załagodzić pojawiające się konflikty czy nieporozumienia. Tłumienie uczuć może natomiast prowadzić do frustracji, zachowań agresywnych, depresji oraz zwiększać ryzyko innych zaburzeń psychicznych. Nie potrafimy zachowywać się wtedy asertywnie i łatwo pozwalamy sobą manipulować. Aby zaakceptować w sobie trudne emocje, warto w pierwszej kolejności uświadomić sobie, jakie korzyści nam one przynoszą. Pomocne może być również skorzystanie z pomocy psychologa, który pomoże nam je szybko rozpoznawać i w zdrowy sposób wyrażać.
